Zapotrzebowanie na energię różni się między poszczególnymi kotami i psami, a wpływ na nie ma m.in. wiek, rasa, wielkość ciała, kondycja ciała, właściwości izolacyjne skóry i sierści, temperament, stan zdrowia lub aktywność. Duża zmienność między poszczególnymi osobnikami może być również spowodowana czynnikami środowiskowymi, takimi jak temperatura otoczenia i warunki bytowe.
Należy zatem pamiętać, że wszelkie obliczenia na podstawie różnych wzorów uwzględniają tylko niektóre z powyższych zmiennych. Należy je traktować jako wytyczne, punkty wyjścia lub szacunki zapotrzebowania na energię dla poszczególnych zwierząt, a nie jako zapotrzebowanie bezwzględne.
Zapotrzebowanie energetyczne zwierząt o bardzo zróżnicowanej masie ciała nie koreluje z kg masy ciała (BW – body weight) w sposób liniowy. Dlatego też we wzorach posługujemy się pojęciem masy metabolicznej, która w zależności od gatunku została określona następującą funkcją wykładniczą:
m.m. – masa metaboliczna, m.c. – masa ciała wyrażona wyrażona w kg
Przykład 1: Obliczmy sobie masę metaboliczną dla psa o wadze 16,5 kg i dla kota o wadze 5,8 kg.
PIES: m.m. = (16,5 kg)0,75 ≈ 8,19 kg0,75
KOT: m.m. = (5,8 kg)0,67 ≈ 3,25 kg0,67
W tym artykule przedstawione zostaną 2 sposoby obliczania dziennego zapotrzebowania na energię. Pierwszy z nich został opisany w Wytycznych Żywieniowych dotyczących pełnoporcjowych i uzupełniających karm dla kotów i psów wydanych przez FEDIAF (The European Pet Food Industry), drugi sposób pochodzi z książki Small Animal Clinical Nutrition 5th Edition.
Słowniczek pojęć używanych w tym artykule:
Zapotrzebowanie energetyczne na utrzymanie [masy ciała] (MER – Maintenance Energy Requirement) to ilość energii wydatkowanej przez umiarkowanie aktywne dorosłe zwierzę. Składa się z podstawowej przemiany materii (BMR – basal metabolic rate) plus koszt energetyczny na uzyskanie, strawienie i wchłonięcie pożywienia w ilościach niezbędnych do utrzymania masy ciała.
Dzienne zapotrzebowanie energetyczne (DER – Daily Energy Requirement) oznacza średnie dzienne wydatki energetyczne zwierzęcia, zależne od etapu życia i aktywności (praca, ciąża, laktacja i wzrost).
Zapotrzebowanie energetyczne spoczynkowe (RER – Resting Energy Requirement) oznacza zapotrzebowanie energetyczne normalnego, ale odżywionego zwierzęcia w stanie spoczynku w środowisku termoneutralnym.
Wyliczanie dziennego zapotrzebowania na podstawie Wytycznych FEDIAF
W Wytycznych żywieniowych FEDIAF znajdziemy różnego rodzaju wzory oparte na masie metabolicznej lub masie ciała w zależności od czynnika, który chcemy uwzględnić w swoich obliczeniach, np. wiek, aktywność, stan (ciąża, laktacja). Wartości podawane są w kcal lub kJ, jednak z uwagi na to, że w praktyce najczęściej opieramy się na kcal, to właśnie na tej jednostce zostaną przedstawione wzory w tym artykule.
PSY DOROSŁE
Dla uproszczenia i lepszego zobrazowania obliczeń przyjmijmy sobie następujący wzór dla dziennego zapotrzebowania energetycznego:
gdzie: P – wartość „przelicznika”, która odpowiada określonemu stanowi zwierzaka [Tabela 1.]; m.m. – masa metaboliczna wg wzoru powyżej dla psa;
| Poziom aktywności fizycznej psa | P [kcal ME/kg0,75] |
| Niska aktywność (<1 h/dzień) (np. spacer na smyczy) | 95 |
| Umiarkowana aktywność (1‒3 h/dzień) (małe obciążenie) | 110 |
| Umiarkowana aktywność (3‒6 h/dzień) (duże obciążenie) | 125 |
| Wysoka aktywność (3‒6 godz/dzień) (psy pracujące, np. pasterskie) | 150-175 |
| Wysoka aktywność w ekstremalnych warunkach (psy zaprzęgowe w skrajnie niskich temperaturach 168 km/dzień) | 860-1240 |
| Psy dorosłe, narażone na otyłość | ≤ 90 |
| Różnice zależne od rasy | |
| Dog niemiecki | 200 (200–250) |
| Nowofunland | 105 (80-132) |
Przykład 2a: Pies 16,5 kg (skorzystamy sobie już z wyliczonej wyżej masy metabolicznej) umiarkowanie aktywny (2h/dzień).
DER = 110 kcal/kg0,75 x 8,19 kg0,75 ≈ 900 kcal
SZCZENIĘTA I SUKI (CIĄŻA I LAKTACJA)
Tabela 2 zawiera wzory na obliczanie średniego dziennego zapotrzebowania na energię podczas wzrostu i reprodukcji u psów. Zapotrzebowanie na energię w okresie laktacji jak widać zależy od wielkości miotu.
| SZCZENIĘTA | WIEK | DER [kcal] |
| Noworodki lub oseski | 25 kcal/100g x m.c. [g] | |
| 8 tyg. do 1 r.ż. | (254,1 kcal/kg0,75 – 135,0 kcal/kg0,75 × (aktualna m.c. [kg]/m.c. psa dorosłego [kg])) × (aktualna m.c. [kg])0,75 | |
| SUKI | FAZA REPRODUKCJI | |
| CIĄŻA | Pierwsze 4 tygodnie ciąży | 132 kcal/kg0,75 x (m.c. [kg])0,75 |
| Ostatnie 5 tygodni ciąży | 132 kcal/kg0,75 x (m.c. [kg])0,75 + 26 kcal/kg x m.c [kg] | |
| LAKTACJA | SUKA KARMIĄCA | |
| 1 do 4 szczeniąt | 145 kcal/kg0,75 x (m.c. [kg])0,75 + 24 kcal/kg x n x m.c [kg] x L | |
| 5 do 8 szczeniąt | 145 kcal/kg0,75 x (m.c. [kg])0,75 + (96 kcal/kg + 12 kcal/kg x (n-4)) x m.c [kg] x L |
Przykład 3a: Osesek o masie ciała 400g
DER = 25 kcal/100 g x 400g = 100 kcal
Przykład 4a: Szczenię 16 tyg. o aktualnej masie ciała 7kg. Spodziewana masa ciała psa dorosłego 13 kg.
DER = (254,1 kcal/kg0,75– 135,0 kcal/kg0,75 x 7 kg/13 kg) x (7 kg)0,75= (254,1 kcal/kg0,75– 135,0 kcal/kg0,75 x 0,54) x 4,3 kg0,75=(254,1 kcal/kg0,75– 72,9 kcal/kg0,75) x 4,3 kg0,75=181,2 kcal/kg0,75 x 4,3 kg0,75≈ 780 kcal
Przykład 5a: Suka w ciąży (6 tydzień ciąży) o masie ciała 18,5 kg.
DER = 132 kcal/kg0,75 x (18,5 kg)0,75 + 26 kcal/kg x 18,5 kg = 132 kcal/kg0,75 x 8,92 kg0,75 + 481 kcal = 132 kcal/kg0,75 x 8,92 kg0,75 + 481 kcal = 1 177,44 kcal + 481 kcal ≈ 1 658 kcal
Przykład 6a: Suka o masie ciała 17 kg karmiąca 5 szczeniąt w 2 tygodniu laktacji
DER = 145 kcal/kg0,75 x (17 kg)0,75 + (96 kcal/kg + 12 kcal/kg x (5-4)) x 17 kg x 0,95 =145 kcal/kg0,75 x 8,37 kg0,75 + (96 kcal/kg + 12 kcal/kg) x 16,15 kg = 1 213,65 kcal + 108 kcal/kg x 16,15 kg = 1 213,65 kcal + 1 744,2 kcal ≈ 2 958 kcal
Uwaga: FEDIAF wskazuje jednak, że w niektórych przypadkach zapotrzebowanie na energię może wymagać karmienia ad libitum w celu uniknięcia znacznej utraty masy ciała w okresie laktacji. Zatem powyższe wyliczenia należy traktować jako orientacyjne ze zwróceniem szczególnej uwagi na regularną kontrolę masy ciała suki karmiącej.
KOTY DOROSŁE
Posługujemy się tym samym wzorem na dzienne zapotrzebowanie energetyczne, co dla psów dorosłych:
gdzie: P – wartość „przelicznika”, która odpowiada określonemu stanowi zwierzaka [Tabela 3.]; m.m. – masa metaboliczna wg wzoru powyżej dla kota;
| Sterylizacja – aktywność | P [kcal ME/kg0,67] |
| Koty sterylizowane i/lub niewychodzące | 52-75 |
| Koty aktywne | 100 |
Przykład 7a: Kot kastrowany niewychodzący 5,8 kg (skorzystamy sobie już z wyliczonej wyżej masy metabolicznej).
DER = 75 kcal/kg0,67 x 3,25 kg0,67≈ 244 kcal
KOCIĘTA I KOTKI (CIĄŻA I LAKTACJA)
Tabela 4. zawiera wzory na obliczanie średniego dziennego zapotrzebowania na energię podczas wzrostu i reprodukcji u kotów. Zapotrzebowanie na energię w okresie laktacji, tak jak u psów, zależy od wielkości miotu.
| KOCIĘTA | WIEK | DER |
| Do 4 miesięcy | 2,0-2,5 x MER | |
| Od 4 do 9 miesięcy | 1,75-2,0 x MER | |
| Od 9 do 12 miesięcy | 1,5 x MER | |
| KOTKI | OKRES REPRODUKCJI | |
| CIĄŻA | 140 kcal/kg0,67x m.m. | |
| LAKTACJA | < 3 kocięta | 100 kcal/kg0,67x m.m. + 18 kcal/kg x m.c. [kg] x L |
| 3-4 kocięta | 100 kcal/kg0,67x m.m. + 60 kcal/kg x m.c. [kg] x L | |
| > 4 kociąt | 100 kcal/kg0,67x m.m. + 70 kcal/kg x m.c. [kg] x L |
Przykład 8a: Kocię 3 miesięczne o masie ciała 0,6 kg.
DER = 2,5 x (100 kcal/kg0,67 x (0,6 kg)0,67) = 2,5 x (100 kcal/kg0,67 x 0,71 kg0,67) = 2,5 x 71 kcal = 177,5 kcal
Przykład 9a: Kotka w ciąży o masie ciała 5,5 kg.
DER = 140 kcal/kg0,67x (5,5 kg)0,67= 140 kcal/kg0,67x 3,13 kg0,67≈ 440 kcal
Przykład 10a: Kotka o masie ciała 5 kg karmiąca 4 kocięta w 3 tyg. laktacji.
DER = 100 kcal/kg0,67x (5 kg)0,67 + 60 kcal/kg x 5 kg x 1,2 = 100 kcal/kg0,67x 2,94 kg0,67 + 360 kcal = 294 kcal + 360 kcal = 654 kcal
Wyliczanie dziennego zapotrzebowania na podstawie Small Animal Clinical Nutrition
SACN opisuje, że obliczenie dziennego zapotrzebowania na energię (DER) opiera się na spoczynkowym
zapotrzebowaniu na energię (RER) zwierzęcia zmodyfikowanym o współczynnik, który uwzględnia normalną aktywność lub produkcję (np. wzrost, ciąża, laktacja, praca). RER jest funkcją metabolicznej masy ciała (podobnie jak w Wytycznych FEDIAF). Średni RER dla ssaków wynosi około 70 kcal/dzień/kg metabolicznej masy ciała:
m.c. – aktualna masa ciała wyrażona w kg; w przypadku zwierzęcia odzyskującego właściwą masę ciała w okresie rekonwalescencji do wzoru należy podstawić optymalną masę ciała
SACN podaje także drugi wzór, który można stosować dla zwierząt o masie ciała w zakresie 2-45 kg, jednak uważany jest on za wzór opatrzony większym błędem. Zostaniemy więc przy tym, który podano powyżej.
Dzienne zapotrzebowanie na energię obliczamy ze wzoru:
gdzie: k – współczynnik uwzględniający stan zwierzęcia (aktywność, reprodukcję) [Tabela 5.] – PSY; [Tabela 6.] – KOTY
| PSY DOROSŁE | współczynnik k |
| dorosły kastrowany | 1,6 |
| dorosły niekastrowany | 1,8 |
| mało aktywny/skłonny do otyłości | 1,4 |
| odchudzanie | 1,0 |
| odżywianie w intensywnej terapii | 1,0 |
| odzyskiwanie właściwej masy ciała w okresie rekonwalescencji | 1,2-1,4 |
| PSY PRACUJĄCE | |
| lekko | 2,0 |
| średnio | 3,0 |
| ciężko | 4,0-8,0 |
| CIĄŻA | |
| pierwsze 2 trymestry ciąży (1-42 dzień ciąży) | 1,8 |
| ostatni trymestr ciąży (43-63 dzień ciąży) | 3,0 |
| LAKTACJA* | |
| 1 szczenię | 3,0 |
| 2 szczenięta | 3,5 |
| 3-4 szczenięta | 4,0 |
| 5-6 szczeniąt | 5,0 |
| 7-8 szczeniąt | 5,5 |
| 9 szczeniąt | ≥6,0 |
| SZCZENIĘTA | |
| do 4 miesiąca | 3,0 |
| od 4 miesiąca do osiągnięcia dorosłości | 2,0 |
| KOTY | współczynnik k |
| dorosły kastrowany | 1,2 |
| dorosły niekastrowany | 1,4 |
| dorosły aktywny | 1,6 |
| dorosły mało aktywny/skłonny do otyłości | 1,0 |
| odchudzanie | 0,8 |
| odżywianie w intensywnej terapii | 1,0 |
| odzyskiwanie właściwej masy ciała w okresie rekonwalescencji | 1,2-1,4 |
| RUJA | 1,6 |
| CIĄŻA* | 2,0 |
| LAKTACJA* | |
| 1-2 tydzień | 1,0 + n x 0,30 |
| 3 tydzień | 1,0 + n x 0,45 |
| 4 tydzień | 1,0 + n x 0,55 |
| 5 tydzień | 1,0 + n x 0,65 |
| 6 tydzień | 1,0 + n x 0,90 |
| KOCIĘTA* | 2,5 |
Przykłady – przeliczmy sobie dokładnie te same przypadki, ale tym razem z pomocą wzorów SACN.
Przykład 2b: Pies 16,5 kg umiarkowanie aktywny – szukając współczynnika k oceniam, że stan zwierzaka jest pomiędzy „psem mało aktywnym” (k=1,4) a „psem dorosłym kastrowanym” (k=1,6), więc przyjmuję współczynnik k o wartości 1,5.
DER = 1,5 x 70 kcal/kg0,75 x (16,5 kg)0,75 = 105 kcal/kg0,75 x 8,19 kg0,75 ≈ 860 kcal
Przykład 3b: Osesek o masie ciała 400g – współczynnik k o wartości 3,0 (szczenięta do 4 miesiąca życia).
DER = 3,0 x 70 kcal/kg0,75 x (0,4 kg)0,75 = 210 kcal/kg0,75 x 0,5 kg0,75 ≈ 105 kcal
Przykład 4b: Szczenię 16 tyg. o aktualnej masie ciała 7kg – z uwagi na graniczny wiek 4 miesięcy, przyjęłabym współczynnik pomiędzy dwiema wartościami – a więc k=2,5.
DER = 2,5 x 70 kcal/kg0,75 x (7,0 kg)0,75 = 175 kcal/kg0,75 x 4,3 kg0,75 ≈ 750 kcal
Przykład 5b: Suka w ciąży (6 tydzień ciąży) o masie ciała 18,5 kg – ponownie trafiła nam się graniczna wartość (6 t.c. – 42 dzień ciąży) – przyjmijmy sobie zatem znowu wartość „pomiędzy”, a więc k=2,4.
DER = 2,4 x 70 kcal/kg0,75 x (18,5 kg)0,75 = 168 kcal/kg0,75 x 8,92 kg0,75 ≈ 1 500 kcal
Przykład 6b: Suka o masie ciała 17 kg karmiąca 5 szczeniąt w 2 tygodniu laktacji.
DER = 5,0 x 70 kcal/kg0,75 x (17,0 kg)0,75 = 350 kcal/kg0,75 x 8,37 kg0,75 ≈ 2 930 kcal
Przykład 7b: Kot kastrowany niewychodzący 5,8 kg.
DER = 1,2 x 70 kcal/kg0,67 x (5,8 kg)0,67 = 84 kcal/kg0,67 x 3,25 kg0,67 ≈ 273 kcal
Przykład 8b: Kocię 3 miesięczne o masie ciała 0,6 kg.
DER = 2,5 x 70 kcal/kg0,67 x (0,6 kg)0,67 = 175 kcal/kg0,67 x 0,71 kg0,67 ≈ 125 kcal
Przykład 9b: Kotka w ciąży o masie ciała 5,5 kg.
DER = 2,0 x 70 kcal/kg0,67 x (5,5 kg)0,67 = 140 kcal/kg0,67 x 3,13 kg0,67 ≈ 438 kcal
Przykład 10b: Kotka o masie ciała 5 kg karmiąca 4 kocięta w 3 tyg. laktacji.
k = 1,0 + n x 0,45 = 1,0 + 4 x 0,45 = 2,8
DER = 2,8 x 70 kcal/kg0,67 x (5,0 kg)0,67 = 196 kcal/kg0,67 x 2,94 kg0,67 ≈ 576 kcal
Kalkulator DER
Zdaję sobie sprawę, że przy pierwszym spotkaniu z wyliczaniem dziennego zapotrzebowania energetycznego, niektóre z tych wzorów mogą wyglądać przerażająco 😉 Dlatego też poniżej oraz w zakładce KALKULATORY znajdziesz prosty w obsłudze kalkulator DER, dzięki któremu szybko policzysz dzienne zapotrzebowanie dla swojego zwierzaka. Powstał na podstawie wzorów i danych zawartych w Small Animcal Clinical Nutrition.
Podsumowanie
Tak jak wspomniałam na początku artykułu, wpływ na zapotrzebowanie energetyczne konkretnego zwierzaka ma wiele czynników. Obliczenia z przedstawionych wzorów są więc bardziej szacowaniem, które należy weryfikować w odniesieniu do obserwowanych zmian w masie ciała i masie mięśniowej. Każdy zwierzak to indywidualny organizm i nawet dwa zwierzaki z tego samego miotu (ta sama rasa, ten sam wiek, te same warunki życia) mogą odmiennie reagować na takie same ilości kalorii.
Źródła:
- FEDIAF: Nutritional Guidelines For Complete and Complementary Pet Food for Cats and Dogs. The European Pet Food Industry Federation. Brussels, 2024
- Hand, M.S., Thatcher, C.D., Remillard, R.L., Roudebush, P. and Novotny, B.J.: Small Animal Clinical Nutrition. 5th Edition, Mark Morris Institute. Topeka, USA, 2010
- NRC: Nutrient Requirement of Dog and Cats. National Academy of Science, US, 2006
- Ceregrzyn M., Lechowski R., Barszczewska B.: Podstawy żywienia psów i kotów, Edra, 2013